قال على ( عليه السلام ) :

اَلْعَفْوُ يُفْسِدُ مِنَ اللَّئيمِ بِقَدْرِ اِصْلاحِه مِنَ الْكَريمِ ( بحارالانوار ، جلد 74 ، صفحه 419 )

ترجمه

عفو و بخشش به همان مقدار كه اگر از سوى كريم باشد باعث اصلاح مى شود ، اگر از ناحيه لئيم باشد باعث إفساد است .

شرح و تفسير

اين حديث شريف را به دو شكل مى توان تفسير نمود :

تفسير اوّل : انسان كريم هنگامى كه شخص خطاكارى را مورد عفو و بخشش خويش قرار دهد محبّت او را جلب مى كند ; چرا كه عفو او آميخته با بزرگوارى و تواضع است ، ولى عفو و گذشت انسان هاى لئيم و پست ، چون آميخته با منّت و آزار است ، سبب إفساد مى شود . و اين در واقع مصداقى از مصاديق ( قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَيْرٌ مِنْ صَدَقَة يَتْبَعُها اَذىً وَ اللهُ غَنِىٌّ حَليمٌ ) « گفتار پسنديده ( در برابر نيازمندان ) ، و عفو ( و گذشت از خشونت هاى آن ها ) ، از بخششى كه آزارى به دنبال آن باشد ، بهتر است ; خداوند بى نياز و بردبار است » ( سوره بقره ، آيه 263 ) مى باشد .

تفسير دوم : در تفسير اوّل عفو و بخشش گاه از سوى « كريم » و گاه از سوى « لئيم » بود ، كه در خطاكارى كه مورد عفو قرار گرفته دو عكس العمل متفاوت داشت ، ولى طبق تفسير دوم عفو و بخشش گاه در مورد شخص « كريم » و گاه نسبت به شخص « لئيم » كه مرتكب خطا شده اند و مورد عفو قرار گرفته اند ، مى باشد . طبق اين تفسير معناى روايت چنين مى شود : اگر آدم هاى كريمِ خطاكار مورد عفو قرار گيرند موجب إصلاح آنان مى گردد ، ولى عفو انسان هاى پست و لئيم نه تنها موجب اصلاح آنان نمى شود ، بلكه از آن سوء استفاده مى كنند و جسور و جرى شده و به فساد بيش تر مى پردازند ، پس نتيجه عفو آنان إفساد است .

پيام اخلاقى اين روايت اين است كه عفو و گذشت هم حساب و كتابى دارد ، هنگامى كه پيغمبر اكرم ( صلى الله عليه وآله ) مكّه را فتح كرد ، فرمان عفو عمومى صادر فرمود ( فروغ ابديّت ، جلد دوم ، صفحه 338 ) . اين عفو و گذشت اثر بسيار مطلوبى در غالب مردم مكّه گذارد ، ولى چند نفر را كه اصلاح پذير نبودند استثناء كرد و فرمان قتل آن ها را صادر نمود . قرآن مجيد در مورد ثمره اين عفو عمومى مى فرمايد : ( يَدْخُلُونَ فى دينِ اللهِ اَفْواجاً ) « آن ها ( مردم مكّه ) به صورت گروه گروه به دين اسلام مى گرويدند » ( سوره نصر ، آيه 2 ) . اين اقبال عمومى به اسلام ، كه بدون هرگونه اجبار و اكراهى بود ، ثمره عفو و بخشش پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله ) بود . اين مسأله براى همه ، مخصوصاً براى رهبران جامعه ، درس بزرگى است . عفو و بخشش در آيات قرآن مجيد و روايات ، به صورت گسترده مطرح شده است ( ميزان الحكمة ، جلد 6 ، صفحه 358 به بعد ) .